Materiële strafrecht 

Volgens de gangbare definitie van het materiële strafrecht is dit rechtsgebied, dat regelt a) welke gedragingen onder welke omstandigheden strafbaar zijn, b) waaruit de straffen bestaan en c) onder welke voorwaarden het strafrecht mag, worden toegepast.

Tot het materiële recht gerekend kan worden:

1. De algemeen geldende bepalingen die zijn neergelegd in het Algemene Deel van het Wetboek van Strafrecht alsmede het geheel van alle afzonderlijke strafbepalingen
2. Het strafstelsel (het geheel van straffen en maatregelen), de regels betreffende de rechtelijke straftoemeting en het strafexecutierecht, tezamen het penitentiair recht genoemd
3. De voorwaarden voor vervolgbaarheid, waaraan moet zijn voldaan, alvorens het tot toepassing van het strafrecht kan komen.

Het tuchtigingsrecht –  ouderlijk tuchtigingsrecht

Het algemeen erkende recht van ouders en opvoeders om kinderen zo nodig lichamelijk te tuchtigen was vanouds aan strakke grenzen gebonden. Een draai om de oren (‘oorvijg’) is als pedagogisch middel het minst problematisch. Uiteraard moet daarbij de proportionaliteit strikt in acht worden genomen. Vroeger werd een – eventueel stevig – pak slaag ook nog acceptabel gevonden, maar hierin is verandering gekomen. In ons eigen land is er de laatste jaren nogal wat te doen geweest over hardhandige pedagogische methoden welke bleken te worden gepraktiseerd in diverse opvoedingstehuizen voor jongens en voor allochtone jongeren alsmede een enkele maal op een bijzondere school.  

Het executierecht en verschillende dimensies

De tenuitvoerlegging van strafrechtelijke sancties vormt de laatste fase van de strafrechtspleging. Met een enigszins grimmig woord wordt de tenuitvoerlegging ook wel aangeduid als: strafexecutie. Deze term heeft betrekking op álle strafrechtelijke sancties, maar werkt in zijn klank nog altijd sterkte associaties met de tenuitvoerlegging van de fysieke straf door de “scherprechter” (de beul).

Het begrip straftenuitvoerlegging of strafexecutie omvat verschillende dimensies.

In de eerste plaats wordt er mee bedoeld, dat aan de rechtelijke beslissing daadwerkelijk uitvoering wordt gegeven, dat de door de rechter opgelegde straf wordt voltrokken. Het gaat dan om het feit of de daad van de tenuitvoerlegging van het strafvonnis.

In de tweede plaats omvat de straftenuitvoerlegging de vormgeving aan het vonnis, dus de wijze waarop de sanctie wordt voltrokken. Zo kan een boete ineens dan wel in gedeelten worden betaald of kan een gevangenisstraf in een sterk beveiligde danwel in een open inrichting ten uitvoer gelegd worden.  

In de derde plaats ken de vrijheidsbenemende sanctie nog een andere dimensie van tenuitvoerlegging – de wijze waarop aan de vrijheidsbeneming inhoud wordt gegeven. Vrijheidsbeneming impliceert immers dat de betrokkene gedurende kortere of langere periode tijd ononderbroken intramuraal in een inrichting moet verblijven.